مقاله هوشمندی فناوری در روزنامه شرق

«پایش هوشمندانه فناوری»، «هوشمندی فناورانه» یا «هوشمندی فناوری» عبارت است از سامانه ای که اطلاعات راهبردی فناوری و نوآوری موجود در محیط سازمان ها را عمدتا با رویکرد شناسایی تهدیدها و فرصت ها برای آنها جمع آوری، پردازش و تحلیل کرده و اقدامات متناسب را در مواجهه با آن تحولات پیشنهاد می کند. برای فهم ساده‏تر، مفهوم هوشمندی فناوری با عملکرد و نقش رادارها در صنایع نظامی مقایسه شده است؛ یعنی ابزاری که با پایش دائم محیط درونی و بیرونی یک سازمان، تهدیدها و فرصت‏ها را شناسایی کرده و هشدار می‏دهد. اما کار این رادار در مرحله هشدار باقی نمی‏ماند، بلکه این اطلاعات از ابعاد مختلف ارزیابی و نهایتا پیشنهاداتی برای واکنش‏ سریع به سازمان ارائه می‏شود.

به عبارت دیگر، این رادار هوشمند «حواس گیرنده و مغز پردازنده» یک سامانه دفاعی است و تحولات فناورانه «جدی‏ترین تهدیدها و فرصت‏های بالقوه و بالفعل» پیرامون سازمان هستند؛ به طورمثال فرض کنید شما شش سال پیش در ایران یک بنگاه تاکسی سرویس داشتید و کسی با ارائه آمار و تحلیل، به شما خبر از گسترش سریع اوبر (یک تاکسی‏ اینترنتی) در جهان غرب می‏داد. اگر رادارهای هوش فناوری شما این خطر را درک می‏کردند و فاصله آن را با کسب‏وکارتان گزارش می‏دادند، احتمالا شما دچار آن شوکی نمی‏شدید که بنگاه‏های تاکسی سرویس ایران، طی کمتر از یک سال شدند. حالا فرض کنید رادار شما هم زمان اطلاع می‏داد چند جوان دنبال اجاره دفتر کوچکی برای راه‏اندازی یک تاکسی اینترنتی در ایران هستند، اسم خودشان را هم گذاشته‏اند اسنپ! اما آیا هوشمندی فناوری یعنی خواندن اخبار و تحولات فناورانه؟ قطعا نه! رصد اخبار فناورانه، بخش کوچکی در مرحله جمع‏آوری اطلاعات است. هوش فناوری، مهم ترین ارزش‏افزوده‏ای که ایجاد می‏کند، بعد از جمع‏آوری کامل اطلاعات و از دو مسیر است: «باید بدانی» و «می‏خواهم بدانم». مسیر اول از پایین به بالاست؛ یعنی با یک پایش گسترده به سازمان می‏گوید که تهدید و فرصتی پیش روی اوست. در مسیر دوم، مدیران سازمان یک نیاز یا سوال فناورانه دارند و هوش فناوری، هدفمند به آن پاسخ می‏گوید. در این دو مسیر سوالات زیادی وجود دارد که سازمان‏ها یا باید خودشان در پی پاسخ‏ آن باشند یا به واسطه‏های هوشمندی اتکا کنند؛ سوالاتی مانند هوشمندی فناوری چه اطلاعاتی را جمع‏آوری می‏کند؟ چگونه آنها را پردازش می‏کند؟ خروجی‏های هوشمندی چگونه‏اند؟ سازمان‏ها به چه شکل می‏توانند از این ابزار استفاده کنند؟ و چگونه می‏شود از هوش فناوری یک کسب‏وکار ساخت و خدمات با ارزش افزوده ارائه کرد؟

پاسخ به این سوالات مفصل است، اما به طور خلاصه در فرایند هوشمندی فناوری، نخست منابع اطلاعاتی شناسایی و فیلتر می‏شوند؛ منابعی مانند پایگاه مقالات، ثبت اختراعات، مجلات تخصصی، روندهای فناورانه، اقدامات شرکت‏های بزرگ و فناور، استارتاپ‏ها، مراکز پژوهشی و موسسات تحقیقاتی، جهت‏گیری دانشمندان، برنامه رقبا، اتحادهای استراتژیک، اطلاعات نمایشگاه‏ها و رویدادها، جاسوسی فناوری و منابعی از این دست. سپس این اطلاعات با روش خاص خود تحلیل می‏شوند؛ به طورمثال برای شناسایی روندهای آینده، از روش‏های آینده‏پژوهی باید استفاده شود و برای تحلیل ‏اختراعات باید از نرم‏افزارهای تخصصی کمک گرفت. این تحلیل‏ها صرفا از منظر فنی نیست و ابعاد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی نیز در این مرحله لحاظ می‏شود. سپس تحلیل‏ها با کمک روش‏های پیشرفته‏تر تبدیل به سناریوها یا پیشنهاد اقداماتی برای تصمیم‏گیرندگان می‏شوند و معمولا ابعاد و نتایج هر تصمیم تشریح می‏شود.

سازمان‏ها می‏توانند به طور مستمر، دوره‏ای یا عطف به یک نیاز، درخواست هوشمندی فناوری داشته باشند. علاوه براین سازمان‏ها می‏توانند برای هوشمندی فناوری یک واحد مرکزی یا غیرمتمرکز داشته باشند. هوشمندی فناوری می‏تواند یک رویه در تمام فعالیت‏های سازمان باشد یا به عنوان یک خدمت به واسطه‏های هوشمندی سفارش داده شود. به حالت‏های دیگری نیز می‏توان هوشمندی فناوری را در سازمان جاری کرد که نیاز به تحلیل سازمان دارد. اما استفاده از واسطه‏های هوشمندی، حالت رایجی برای استفاده از خدمات هوشمندی فناوری است.

به عنوان نمونه‏ای از واسطه‏های هوشمندی در تراز بین‏المللی می‏توان به بخشی از خدمات مجموعه YET۲ اشاره کرد. این مجموعه، هم در زمینه واسطه‏گری و هم هوشمندی فناوری فعالیت می‏کند. از قضا این دو ابزار در مدیریت فناوری مکمل یکدیگر هستند. شرکت‏هایی مانند YET۲، با توجه به نیاز فناورانه امروز یا فردای یک سازمان، مجموعه‏ای از گزارش‏های ذی‏قیمت در حوزه هوشمندی فناوری را تولید می‏کنند؛ به طورمثال به یک سازمان می‏گویند آینده این فناوری خاص به چه سمت وسویی است؟ و چه شرکایی می‏توانند باعث جهش در بازار شما شوند؟ یا از چه حوزه‏هایی پرهیز کنید؟ این واسطه‏ها به دلیل دیده‏بانی‏های گسترده و مستمر در مسیر «باید بدانی»، گزارش‏های گران‏قیمت‏تری تولید می‏کنند که به سازمان متقاضی نشانی یک فناوری یا فرمولاسیون جدید، استارتاپ یا شرکت‏ فناور مرتبط را ارائه می‏دهند که می‏تواند سهم بازار و مزیت رقابتی سازمان را در مدت زمانی کم، به‏شدت جابه جا کنند.

در ایران نیز به صورت محدود واسطه ‏های هوشمندی ظهور کرده‏اند، ولی همچنان، هم تقاضا برای هوشمندی فناوری و توجه سازمان ها به اهمیت آن کم است و هم عرضه آن!

مقاله هومن فرزامی مشاور مدیرعامل شرکت نوآوران توسعه ملی به نقل از روزنامه شرق.